MK НИ 117 Природни реткости

Правен основ за заштита на одделни делови на природата како природни реткости е даден во Законот за заштита на природата во член 90-а.

Како природни реткости можат да бидат прогласени одредени ретки, загрозени и ендемични, растителни и животински видови, нивни делови и заедници, релјефни форми, геолошки профили, палеонтолошки и спелеолошки објекти. Релјефни форми, геолошки профили, палеонтолошки и спелеолошки објекти, можат да бидат прогласени за природна реткост доколку нивната површина е помала од 100 хектари.

Предлог за прогласување на природна реткост можат да дадат правни и физички лица врз основа на изготвен елаборат за валоризација, кој меѓудругото треба да содржи предлог мерки за заштита и унапредување на природната реткост.

Природните реткости се прогласуваат од страна на Министерот за животна средина и просторно планирање и тоа претставува добар модел на локално ниво за заштита на одделни стари стебла со изразити хабитуелни каратеристики, состоини од ендемични и ретки дрвенести видови, како и релјефни форми, геолошки профили, палеонтолошки и спелеолошки објекти.

Со прогласување на одреден локалитет за природна реткост, истиот се стекнува со статус на природно наследство.

Министерството за животна средина и просторно планирање е орган на државната управа надлежен за водење и креирање на политиката на заштита на природата, заштита на биолошката и пределската разновидност и заштита на природното наследство, како и за управување со биолошката и пределската разновидност и природното наследство, чиј составен дел се и природните реткости. Покрај спроведување на постапката за прогласување на природна реткост, Министерството врши надзор врз управувањето и заштитата на заштитените подрачја вклучувајќи ги и природните реткости.

Започнувајчи од 2011 година кога е прогласена Пештерата Дона Дука како прва природна реткост во Македонија, во изминатиот период, Министерството за животна средина и просторно планирање направи значителен напредок во спроведување на постапките за прогласување на нови природни реткости. Така, до денес прогласени се вкупно 27 локалитети од кои на 21 локалитет се наоѓа едно или група на стари стебла од особена важност, а заштитени се и две пештери, два палеонтолошки локалитети, еден карактеристичен геолошки профил и една тектонска појава.   

Табела 1. Вид и локација на природните реткости  во Република Северна Македонија

График 1. Тренд на прогласување на природните реткости за период 2011-2024 година

Карта 1. Дистрибуција на природните реткости на национално ниво

1. Пештера Дона Дука; 2. Платан, Арабати Баба Теќе; 3. Платан - центар на Валандово; 4. Платан - с. Честево, Валандово; 5. Платан - с.Смолари, Општина Ново Село; 6. Платан - с. Магарево, Битола; 7. Платани - с.Колешино, Општина Ново Село; 8. Платан, Општина Радовиш; 9. Стебла од црн бор - Карши Бавчи, Кратово; 10. Платанови стебла-Мородвис; 11. Платан - с. Теово, Општина Чашка; 12. Блатен даб - с.Кривогаштани; 13. Киселичка Пештера; 14. Чинар - Плоштад Охрид; 15. Даб благун - с.Бели; 16. Црна дудинка – Лесново; 17. Карактеристичен геолошки профил – Звегор; 18. Палеонтолошки локлалитет – Стамер; 19. Кочеџик - црква Св. Богородица Перивлепта; 20. Чинар - зграда на Црвен Крст Охрид; 21. Чинар - централно градско подрачје Охрид; 22. Чинар - Влашка Маала Охрид; 23. Чинар - Кошишта Охрид; 24. Чинар - Пензионерско Охрид; 25. Чинар - Воска Охрид; 26. Тектонска појава - Дувало, Косел; 27. Палеонтолошки локалитет - Змијовец

Опфат на податоци: excel
Извор на податоци: МЖСПП, субјекти задолжени за управување со природните реткости

Површината на природните реткости не може да се пресмета кај поединечните стебла, додека другите локалитети зафаќаат вкупна површина од околу 85 ha.  
Со природните реткости управуваат општините на чија територија е прогласена природната реткост, а во има на општината управува градоначалникот. Управувачите на прогласените природни реткости се дадени во табела 1. 
Со цел заштита, зачувување и унапредување на состојбата со природните реткости потребно е преземање на мерки и активности за спречување на негативните влијание врз природните реткости. За таа цел, потребно е да се спречи уништување и деградирање на природната реткост од страна на природни и антропогени влијанија со кои директно или индиректно може да се загрози природната реткост. Управувачот со природната реткост треба да презема активности за чување и одржување на природната реткост во насока на спречување на: градежно-технички активности, земјоделски работи и пренамена на земиштето, промена на постоечката вегетација, превенција од пожари, фрлање отпадоци, смет, други материјали и др.
Заради заштита на природната реткост потребно е да се воспостави континуиран мониторинг на природната состојба и евентуалните промени кои се настанати на природната реткост, едукација на локалното население за значењето на природната реткост и потребата од негова заштита и зачувување, промоција и вклучување на природната реткост во туристичката понуда како и уредување на просторот околу природната реткост со поставување на информативни табли за значењето на локалитетот кои ке ги содржат основните податоци за природната реткост.
Уредувањето на просторот околу природната реткост како што се изградба на пристапни патеки и уредување на места за одмор треба да се направи на начин со кој ќе се обезбеди висок степен на заштита на биолошката и пределската разновидност во насока на обезбедување на одржливо управување со природната реткост.