Финалната (крајна) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител претставува колку електрична енергија и топлина секој граѓанин троши дома, исклучувајќи ја енергијата што се користи за транспорт. Бидејќи индикаторот се однесува на финална потрошувачка на енергија, се смета само енергијата што ја користат крајните потрошувачи. Поврзаната потрошувачка од самиот енергетски сектор е исклучена.
- килограми еквивалент на нафта (kgoe)
Дали финалната (крајната) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител се намалува?
Политиките во секторот енергија треба да фаворизираат мерки за намалување на финалната (крајната) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител преку рационално и ефикасно користење на енергијата од страна на домаќинствата, обезбедување универзален пристап до современи енергетски услуги како и подобрување на енергетската ефикасност. Домаќинствата учествуват со околу една четвртина во финалната потрошувачка на енергија, односно учествуваат со 27% во финалната потрошувачка во 2022 година. Енергенсите најмногу односно 70% се користат за затоплување на просторот, а најзастапени енергенси се биомасата (50%) и електричната енергија (38%).
Во 2000 година финалната (крајната) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител изнесуваше 237 toe (индекс 100), додека во 2022 година таа изнесува 270 toe (индекс 100,7) што претставува зголемување на вредноста на овој индикатор за 14% во однос на 2000 година. Во 2022 година во однос на 2021 година забележано е намалување на финалната потрошувачка од овој сектор од 6%. Флуктациите на потрошувачка на домаќинствата произлегуваат од повеќе фактори како временските услови, зголемената употреба на модерни електрични апарати во домаќинството, рестрикциите во COVID кризата и имлементација на мерките за енегетска ефикасност. Мерките за зголемување на ЕЕ наведени во Стратегијата за развој на енергетиката на РСМ до 2040 година (Стратегија за енергетика), ќе придонесат за заштеда на финалана енергија од овој сектор и постигнување на наведените цели за овој сектор, а ова особено се очекува да се случи со проширување на топлификационата мрежа, контиунирано субвенционирање за печки на пелети, клима уреди и топловодни пумпи и транспонирањето и имплементацијата ЕУ директивата Екодизајн 2009/125/ЕC со рок до 2027 година во Уредба која ќе ги вклучува и барањата за енергетска ефикасност на грејните уреди.
Опфат на податоци: excel
Извор на податоци: Државен завод за статистика
Во вкупната финална потрошувачка на енергија, домаќинствата учествуваат со 27 %, односно го заземаат второто место по секторот транспорт. Овој удел соодветсвува со уделот на овој сектор во финалната потрошувачка на ЕУ земјите за 2021 година пресметана од страна на EUROSTAT.
Кај овој индикатор, влијание колкава ќе биде вредноста на годишната финална (крајна) потрошувачка на енергија кај домаќинствата по глава на жител имаат неколку фактори и тоа: променливи временски услвои, зголемено користење на се повеќе модерни електични апарати во домаќинството поради различни домашни потреби и зголемување на степенот на енергетска ефикасност. Имено, во зимскиот период тоа е потрошувачката на дрва, електрична енергија или топлинска енергија за греење зависиод температурата, потрошувачката на ел. енергија за ладење во лето исто така во зависност од температурата, потрошувачката на енергија од соларни панели е во зависност од потрошувачката на вода од страна на домаќинствата. На следниот графикон е прикажан трендот на финалната (крајната) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител во периодот 2000-2022 година.
Слика 1. Финална (крајна) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител, изразена во изразена воиндексни поени (индекс 100 во 2000 година) за период 2000 - 2022 година
*) претходни податоци за 2022 година
Трендот e променлив и се движи на следниот начин, во период 2000-2005 година трендот е главно растечки, 2005-2012 трендот е постојан (со мали отстапувања, зголемувања и намалувања) и се покачува во 2011 година. Во периодот 2012-2018-2022 година трендот се намалува со мали флукатации и со помала апсолутна вредност во споредба со периодот 2005-2012. Значаен пад се забележува во 2013 година во споредба со 2012 година од 114,3 на 105,9 индекси поени, што најверојатно произлегува од намалена поторшувачка на течни горива и воведување на природниот гас во 2013 година. Генерално, по 2013 година, заради намалување на потрошувачката на фосилни горива од страна на домаќинствата, се очекувашенамалување на финалната (крајната) потрошувачка на енергија од нивна страна по глава на жител. Сепак, трендот останува променлив и по 2013 година поради горенаведните причини, порменливи времнски условими се поголемо користење на модерни апарати во домаќинствата кои ја зголемуваат потрошувачката на електична енергија.
Дополнително во 2020 година се забележува зголемување на индексот поради ограничувачките мерки заради Ковид-19, со кои многу вработени работат од дома. Во 2021 година, продолжи трендот на работење од дома за одделни органзиации и со тоа и растењето на потрошувачката во секторот домаќинства. Во 2022 година веќе се забележува пад од 6% на индексот финалната потрошувачка на енергија во однос на 2021.
Слика 2. Финална (крајна) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител, изразена во toe/жител за период 2000-2022 година
*) претходни податоци
Што се однесува финалната (крајната) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител,во 2000 година изнесуваше 237 toe (индекс 100), додека во 2022 година таа е 270 toe (индекс 100,7) што претставува зголемување на вредноста на овој индикатор за 14%. Во 2022 година во споредба со 2021 година вредноста на овој индикатор е намалена за 6%.
Од следниот графикон може да се забележи трендот на потрошувашката на различни видови на горива во овој сектор за период 2005 до 2022 година, за кој се достапни расположливи податоци
Слика 3. Удел на горивата во финаланата потрошувачка не енергија во домаќинствата
Се забележува трендот на потрошувачка на електична енергија е скоро постојан, а тоа тоа во голема мера се должи на и од примената на поголемиот број на новите апарати, особено клима уредите кои работат на електрична енергија. За клима уредите воедно беа давани и субвениции на граѓаните од страна на ЕСМ и ЕЛС во последните години. Воедно веќе неколку години, Министертвото за економија ја спорведува Програма за промоција на обновливите извори на енергија и подобрување на енергетската ефикасност во домаќинствата.
Од 2012 година започнува зголемено коритење на пелети и брикети и по 2013 започнува и примената на природниот гас. Значителен пад се јавува само кај јагленот и течните горива. Во последните години две години започнува да се применува и соларна топлинска енергија како обновлив извор на енергија. Сепак, огревното дрво останува најкористениот енергенс кај домаќинствата особено заради неговата пониска цена во однос на другите енергенски. Големата потрошувачка на биомаса произлегува од ниска цена на ова годиво споредбено со останатите, а воедно од фактот што околу 25% од домаќинствата во Македонија користат неефикасни печки за греење на електрична енергија, а 60% од нив користат неефикасните технологии за греење на огревно дрво, од каде произлегува и високиот удел на овој сектор во финалната потрошувачка на енергија.
Освен за загревање, домаќинствата користат енергија за други различни цели: загревање на водата, ладење на просторот, готвење, осветлување и електрични апарати и други крајни употреби. Податоците за примена на енергијата се собираат од EUROSTAT почнувајќи од 2017 година. Податоците достапни за последната година односно за 2021 година се наведени на следниот графикон. Може да се забележи дека најмногу енергија околи 70% се користи за греење на просторот.
Слика 4 Удели на употреба на горивата за различни цели во домаќинствата
Уделот на различни видови горива кои се користат во домаќинствата е даден на следен графикон
Слика 5 Удел на употреба на горивата во домаќинствата
Може да се забележи дека најголем удел во затоплувањето на просторот има огревното дрво односно биомасата која воедно ги вклучува и дрвните отпадоци од овошни насади, пелетите и брикетите со скоро 50%, по што следи употребата на електрична и топлинска енергија што укажува на фактот дека мерките треба да бида насочени кон зголемување на енергетската ефикасност при примената на огревни дрво кое се применува за затоплување на просторот како и замена на бимасата со еколошки горива.
- Методологијата на пресметка
Пресметката на овој индикатор се базира на направените пресметки за Финална потрошена електрична енергија во домаќинствата по жител, по години во единици (кWh/жител и индекс 2005/100) кои се преземени од МАКСТАТ Базата на Државниот завод за статистика. За да се запази треноот направени се пресметки по индекс 2000/100. Воеедно приемнета е методологијата наведена во Упатство за статистики на поторшувачка на енергија во домаќинствата – 2019, однсоно анализите направени на ниво на ЕУ и остатнати земји вклучувајќи ја и нашата во однос на видови горива и а примена на финалната енергија за различни цели во домаќинствата.
- Статистичка методологија за пресметка:
Регулативата за енергетски статистики на Европскиот парламент и советот (Регулатива бр.1099/2008).
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=LEGISSUM:43148…
Упатство за статистики на поторшувалка на енергија во домаќинствата - 2013„Energy Statistics Methodology Eurostat F4, 1998"
Национална класификација на дејности НКД Рев.2 (''Службен весник на Република Македонија'' бр. 147/2008)"
Главна цел е намалување на финалната (крајна) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител.
Во Стратегијата за енергетика според референтно сценарио, финалната потрошувачка во домаќинтвата се намалува за 10% со 2040 година, според сценариото со умерена транзиција се намалува за 1%, а според зеленото сценарио се намалува за 10% (слика бр. 3.4 од Стратегијата за енергетика до 2040 година).
Понатаму, во Националниот план за енергија и клима се наведени мерки како: изолација на постојните и новите станбени згради, згради со приближно нулта потрошувачка на енергија, енергетски контроли, управување со енергијата, промовирање на поголемото искористување и проширување на системите за централно греење,стимулирање на поефикасни технологии на ОИЕ.
Овие мерки нема да дозволат големо зголемување на потрошувачката на финална енергија во секторот домаќинства (10% зголемување во 2030 година во однос на 2017 година), иако потребите за греење, ладење, готвење, осветлување итн. ќе се зголемат за 24% во 2030 година во однос на 2017 година. На Слика бр. 84 од Националниот план за енергетика и клима се наведени проекциите во потрошувачка на финална енергија по сектори со што за секторот домаќинствата се дадени следните удели во рефернтното сценарио:
2020 – удел од 31%
2025 – удел од 29%
2030– удел од 28%
2035-– удел од 26%
2040-– удел од 23%
- Eurostat, ECE/UN и IEA/OECD.
| МК НИ 079 Финална (крајна) потрошувачка на енергија во домаќинствата по глава на жител | EEA – Европска агенција за животна средина | нема еквивалент |
| UNECE – Економска комисија на Обединетите нации за Европа | нема еквивалент | |
| Каталог на индикатори за животна средина | нема еквивалент | |
| SDG – Цели за одржлив развој | 7 – Eurostat_sdg_07_20 Final energy consumption in households per capita | |
| GGI – Индикатори за зелен раст | да | |
| Кружна економија | да |