МК - НИ 113 Удел на автобуси и возови во вкупниот патнички национален превоз

Индикаторот е дел од збирот на индикатори за цели на ЕУ за одржлив развој (SDG). Се користи за следење на напредокот кон SDG 9 за изградба на еластична инфраструктура, промовирање на инклузивна и одржлива индустријализација и поттикнување иновации и кон SDG 11 за правење градови и човечки населби инклузивни, безбедни, еластични и одржливи, кои се вградени во приоритетите на Европската комисија според „Европски зелен договор“, „Европа погодна за дигитална ера“ и „Економија што работи за луѓето“.

• SDG 9 повикува на изградба на еластична и одржлива инфраструктура и промовира инклузивна и одржлива индустријализација. Исто така, ја препознава важноста на истражувањето и иновациите за изнаоѓање трајни решенија за социјалните, економските и еколошките предизвици.
• SDG 11 има за цел да ги обнови и планира градовите и другите човечки населби, така што тие нудат можности за сите, со пристап до основни услуги, енергија, домување, транспорт, зелени јавни површини и други, истовремено подобрувајќи ја употребата на ресурсите и намалувајќи ги влијанијата врз животната средина.

Индикаторот може да се смета за сличен на глобалниот индикатор за SDG 9.1.2 „Патнички и товарен волумен, според начин на транспорт“.

Уделот на автобуси и возови во вкупниот патнички национален превоз зависи од земјата и нејзината транспортна инфраструктура, политики и навики на граѓаните. Во РС Македонија, како и во многу други земји, автобусите и возовите се важни начини на јавен превоз.

Показателот го мери уделот на автобускиот и железничкиот колективен превоз во вкупниот национален патнички превоз, изразен во патнички километри (пкм). Транспортот на патници вклучува превоз со патнички автомобили, автобуси и возови, но ги исклучува внатрешните водни патишта, воздушниот и езерскиот превоз. Сите податоци се засноваат на превоз на патници на национално ниво.

Автобусите се најчесто застапен начин на организиран превоз на национално ниво. Тие покриваат голем дел од руралните и урбаните подрачја, каде што железничката мрежа не е доволно развиена. Во РС Македонија автобусите се доминантни во меѓуградскиот транспорт бидејќи нудат поголема флексибилност, почести линии и подобра поврзаност. Процентот на застапеност на автобускиот превоз во националниот патнички превоз се движи од 9,4% во 2020 година до 28,5% во 2019 година. Во рестриктивниот COVID -19 период се забележува пад на уделот на автобуски превоз, што е очекувано поради рестриктивната мобилност, додека во 2022 уделот се зголемува на 16,7%.

Железничкиот превоз или користењето на возови како колективен модалитет има многу помал удел во националниот патнички превоз, главно поради ограничувања во инфраструктурата (стари железнички линии, недостаток на инвестиции) и споредните брзини во споредба со автобусите. Иако железничкиот превоз е поеколошки и поекономичен, патниците често го избегнуваат поради неажурирани услуги и нередовност. Процентот на застапеност на железничкиот превоз во националниот патнички превоз се движи од 0,7% во 2020 година до 3% во 2015 година, што е навистина занемарлив процент. Исто како и кај автобускиот превоз во 2020 и 2021 година има пад на уделот од 0,6% односно 0,7%, додека во 2022 изнесува 1,1 %. Сепак, со оглед на тоа што железничкиот превоз како колективна мобилност има зелен предзнак, потребно е да се инвестира со цел промовирање и зголемување на железничкиот превоз на патници во иднина.

Анализата покажува дека уделот на автобусите и возовите во вкупниот патнички национален превоз во периодот 2014-2022 е многу низок и има негативен тренд, кој е последица на COVID-19 пандемијата и константно растечкиот број на патнички автомобили. Процентот на застапеност на автобускиот и железничкиот превоз на патници во разгледуваниот период се движи од 10% во 2020 година до 24,8% во 2014 година (Слика 1). Во 2022 година уделот на колективен превоз изнесува 16,7%.